Ο καθηγητής Φυσικών Καταστροφών στο Πολυτεχνείο Κρήτης και στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας μιλάει για τα φυσικά φαινόμενα και επιμένει ότι το ανθρώπινο ένστικτο δεν εξαπατάται.

Ο φονικότερος σεισμός εντός συνόρων τον 20ό αιώνα έγινε στην Κεφαλλονιά το 1953. Εξήντα ένα χρόνια αργότερα, οι αναμνήσεις επέστρεψαν μαζί με τον προαιώνιο φόβο για το άγνωστο. Καθώς οι ειδικοί και οι «ειδικοί» παρελαύνουν στον δημόσιο λόγο, το ΒΗmagazino συζητάει με τον Κώστα Συνολάκη, έναν από τους λίγους που δικαιούνται να ομιλούν. Ο καθηγητής Φυσικών Καταστροφών στο Πολυτεχνείο Κρήτης και στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας ξέρει καλά από σεισμούς και τσουνάμι. Εχει δει από κοντά περισσότερες από 20 τραγικές περιπτώσεις σε κάθε άκρη του  πλανήτη και τον περασμένο Νοέμβριο βρέθηκε στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών και στη σκηνή του TEDxAthens για να μιλήσει για «Αχαρτογράφητα νερά» μιας και πάντα επιθυμούσε να κρατήσει το «απόσταγμα» και να δώσει μια ομιλία γεμάτη ουσία, απαλλαγμένη από ποσοστά και μεγέθη κύματος. Εκτός από τις καταστροφές και τη γεωλογία, σημαντική είναι και η μελέτη της ανθρώπινης αντίδρασης. Συνομιλεί με τους επιζώντες και αναζητεί τη μεγάλη διαφορά μεταξύ ζωής και θανάτου. Πάντα τους ρωτά για το πώς πήραν τις σωτήριες αποφάσεις και κανείς δεν του λέει ότι άκουσε τον Θεό. Συνήθως του περιγράφουν πως εμπιστεύτηκαν το ένστικτό τους ή ότι θυμήθηκαν τη συμβουλή του παππού τους, «όταν ξεσπάσει μεγάλη καταιγίδα, να μην πάνε στο ποτάμι». Το ένστικτο, πάντα το ένστικτο.

Μπορούμε να προβλέψουμε τους σεισμούς;

«Στη συγκεκριμένη ερώτηση, οι ιάπωνες επιστήμονες συνήθως απαντούν χαριτολογώντας: "Είναι πολύ δύσκολο να προβλεφθούν οι σεισμοί, ειδικά προτού αυτοί συμβούν". Η Ιαπωνία καθώς και οι ΗΠΑ, που είναι οι πιο προχωρημένες χώρες στον τομέα της σεισμολογίας, δεν κατάφεραν να προβλέψουν τον σεισμό του 2011, ούτε το τσουνάμι, και μάλιστα δεν είχαν υπολογίσει σωστά και την επικινδυνότητα της περιοχής. Πρόβλεψη σεισμών με ακρίβεια - ακόμη και ετών -, δυστυχώς δεν μπορεί να γίνει ακόμη. Τουλάχιστον με την πληροφόρηση που θα ήταν χρήσιμη στους κατοίκους. Στατιστικά, μπορούμε όμως να αναφέρουμε ότι στην περιοχή γίνεται ένας σεισμός μεγέθους Χ κάθε Ψ χρόνια, κατά μέσο όρο. Σε μερικές δεκαετίες, ίσως μπορέσουμε να έχουμε πιο στοχευμένες πληροφορίες».

Δηλαδή οι Έλληνες θα πρέπει να ζουν καθημερινά με τον φόβο μιας ενδεχόμενης καταστροφής;

«Είναι ανούσιο να ζούμε με τον φόβο ενός ενδεχόμενου σεισμού. Η καλύτερη άμυνα είναι η ενίσχυση των οικοδομών και η αυστηρή συμμόρφωση με τους εγχώριους αντισεισμικούς κώδικες, που πραγματικά συγκαταλέγονται στους πιο σύγχρονους διεθνώς. Στην Ελλάδα, βέβαια, ανθεί και η τρομολαγνεία για πολιτικούς λόγους και αυτοπροβολή, αλλά δεν θα πρέπει να παρασυρόμαστε από Πυθίες».

Πώς μπορεί ο άνθρωπος να προετοιμαστεί κατάλληλα για μια φυσική καταστροφή;

«Υπάρχουμε γιατί δεν υπάρχουν οι δεινόσαυροι, Οι καταστροφές είναι πάντα μέσα στη ζωή. Από αυτές, όμως, που έχουμε δει τις τελευταίες χιλιετίες, ο άνθρωπος μπορεί να προστατευτεί, αρκεί να μη χάσει την εμπιστοσύνη στο ένστικτό του και να μην επενδύει περισσότερο στις ανακοινώσεις. Στην Ινδονησία, αυτοί που γλίτωσαν τελευταία στιγμή μάς έλεγαν ότι άκουσαν μεν τον θόρυβο, αλλά σκέφτονταν ότι στην τηλεόραση, αν και είχαν πει για τσουνάμι, δεν είχαν αναφέρει τη συγκεκριμένη περιοχή. Φαίνεται, πάντως, ότι όσο πιο κοντά είναι οι άνθρωποι στα φυσικά φαινόμενα, τόσο μεγαλύτερες είναι και οι πιθανότητες να επιζήσουν. Οχι επειδή είναι σε καλύτερη κατάσταση, αλλά επειδή δεν έχουν χάσει αυτό το πρωτόγονο ένστικτο που τους δείχνει πώς θα σώσουν τον εαυτό τους».

Το ένστικτο δηλαδή είναι ικανό να σώσει σε κάθε περίπτωση;

«Η αλήθεια είναι ότι μπορεί να βρεθεί κανείς στο λάθος μέρος τη λάθος στιγμή. Αλλά, για παράδειγμα, υπάρχουν φορές, που ενώ κάποιος γνωρίζει ότι όταν βρέχει δεν πρέπει να είναι κοντά σε ένα δέντρο, βρίσκεται σε ένα ξέφωτο και τρέχει κάτω από το μοναδικό δέντρο της περιοχής για να καλυφθεί. Γενικά, ξέρουμε σχεδόν πάντα αυτό που πρέπει να κάνουμε από πριν. Πολλές φορές, όμως, δεν το υλοποιούμε είτε γιατί δεν έχουμε προλάβει είτε γιατί δεν έχουμε τους απαραίτητους πόρους. Πάντα υπάρχει αυτό το κομμάτι που δεν υπολογίζουμε. Το τελευταίο μίλι. Αυτό που δεν διανύουμε ποτέ, όχι επειδή δεν είναι στις δυνατότητές μας, αλλά επειδή κολλάμε σε διάφορα πράγματα στον δρόμο. Στις Φιλιππίνες, για παράδειγμα, εκκενώθηκαν τα λανθασμένα σημεία γιατί δεν περίμεναν την καταστροφή "ακριβώς έτσι"».

Μετά την καθημερινή τριβή με τέτοιου είδους φαινόμενα, τα αντιμετωπίζετε με διαφορετικό τρόπο; Εχετε συλλάβει τον εαυτό σας να αντιδρά κυνικά μπροστά σε μια τραγωδία;

«Στη Σρι Λάνκα, το 2004, πέθαναν 30.000 άνθρωποι. Πήγα μία εβδομάδα μετά και ακόμη έβρισκαν πτώματα. Στην αρχή το είδαμε ως επιστήμονες, αλλά μας "χτύπησε" όλους αργότερα, σε διαφορετικές στιγμές. Μας έπιασαν τα κλάματα τη στιγμή που δεν το περιμέναμε. Είναι λογικό. Βλέπεις παιδιά μόνα τους να αναζητούν τροφή, νερό... Οταν είναι εντελώς ερειπωμένος ένας τόπος, το αντιμετωπίζεις πιο εύκολα, αλλά όταν βλέπεις ανθρώπους να γυρίζουν από μέρος σε μέρος, να προσπαθούν να βρουν το σπίτι τους, και έρχεσαι αντιμέτωπος με την απόγνωση που έχει προκαλέσει η καταστροφή, είναι πιο δύσκολα τα πράγματα. Με έναν περίεργο τρόπο, οι μικρότερες καταστροφές έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο γιατί στις τεράστιες δεν καλείσαι να έρθεις αντιμέτωπος με τα θύματα».

Ποια καταστροφή σάς επηρέασε περισσότερο;

 «Το τσουνάμι της Ινδονησίας. Οπου και να πήγαινες έβλεπες την απόγνωση. Αντίθετα, η πιο ήπια κατάσταση που έχω κληθεί να αντιμετωπίσω ήταν βόρεια από το Φίτζι, στο αρχιπέλαγος Βανουάτου στον Ειρηνικό. Δεν είχε πεθάνει σχεδόν κανένας γιατί ήξεραν ενστικτωδώς αυτά που έπρεπε να κάνουν για να αντιμετωπίσουν τον σεισμό. Πήγαν σε ένα βουνό δίπλα και ο μόνος άνθρωπος που σκοτώθηκε ήταν ένας μεθυσμένος που δεν ήθελε να φύγει. Μετά, αφού εξαφανίστηκε το χωριό τους, πήγαν σε ένα γειτονικό χωριό, μοιράστηκαν στα σπίτια και δεν υπήρχε η αίσθηση του "χαμού" γιατί η κοινωνική αλληλεγγύη τούς είχε απορροφήσει. Μόλις μία εβδομάδα μετά και σε μια τόσο υποβαθμισμένη περιοχή, δεν καταλαβαίναμε έντονα την καταστροφή, κυρίως γιατί την είχαν αντιμετωπίσει σαν κομμάτι της ζωής και όχι μοιρολατρικά. Αντίθετα, στον Ινδικό Ωκεανό, το 2004, το τσουνάμι το έβλεπαν ως τιμωρία του Μωάμεθ, του Θεού ή του Βούδα. Αλλού θα σου έλεγαν ότι τα τζαμιά δεν γκρεμίστηκαν γιατί η οργή έπεσε στα σπίτια, αλλού ότι ο Θεός κράτησε την εκκλησία όρθια και αντίστοιχα στους βουδιστικούς ναούς το ίδιο. Δεν σκέφτονταν ότι οι ναοί χτίζονται πάντα πολύ πιο γεροί και ότι τα τζαμιά δεν έχουν τοίχους, αλλά μόνο κολώνες».

Ποια είναι η μεγαλύτερη φυσική καταστροφή που έχετε ζήσει;

«Ο σεισμός των 6,7 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ το 1994 στο Λος Αντζελες. Θυμάμαι ότι το κούνημα στο σπίτι, διάρκειας περίπου 35 δευτερολέπτων, ήταν τόσο δυνατό, που μου φαινόταν αστείο να πάω κάτω από ένα τραπέζι. Είχα σηκωθεί από το κρεβάτι και εγώ ο ίδιος, που διδάσκω για φυσικές καταστροφές, δεν ήξερα τι να κάνω. Το ένστικτό μου μού έλεγε να βγω έξω. Στον σεισμό της Ιαπωνίας το κούνημα διήρκεσε τέσσερα ολόκληρα λεπτά. Στην Ινδονησία, πεντέμισι λεπτά. Είναι δύσκολο συναίσθημα να νιώθεις να κουνιέται το πάτωμα».

Σε τι στάδιο βρίσκεται η έρευνα στην Ελλάδα στον συγκεκριμένο τομέα;

«Στην Ελλάδα κοιτάζουμε μόνο τα πολύ μεγάλα γεγονότα. Μας απασχολεί τι γίνεται στο ελληνικό τόξο, που είναι μια μεγάλη σεισμική περιοχή νότια της Ρόδου, νότια της Κρήτης, δυτικά της Πελοποννήσου και η οποία περνά δυτικά από τα Επτάνησα και φτάνει στην Αλβανία. Στο παρελθόν έχει κάνει μεγάλους σεισμούς πάνω από 8,5 βαθμούς της κλίμακας Ρίχτερ. Προσπαθούμε να καταλάβουμε ποια περιοχή μπορεί να έχει μεγαλύτερη πιθανότητα για σεισμούς στη χώρα μας - είναι κάπου στη Νότια Κρήτη, αλλά δεν ξέρουμε ακριβώς πού. Αυτό το οποίο θέλουμε βασικά να κάνουμε, όμως, είναι να επαναφέρουμε στους κατοίκους τις ενστικτώδεις γνώσεις».

 Απόσπασμα από άρθρο του ΒΗmagazino (16/02/2014) από την Κατερίνα Καλού