Προβοσκιδωτά: Ελέφαντες και Μαμούθ

Ο Αμερικανός παλαιοντολόγος και γεωλόγος Henry Fairfield Osborn (1857 –1935), καθηγητής ανατομίας στο Πανεπιστήμιο Columbia και πρόεδρος του Αμερικανικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας ήταν από τους πρωτοπόρους της έρευνας των προϊστορικών οργανισμών (ήταν αυτός που έδωσε την ονομασία στους δεινοσαύρους Tyrannosaurus και Velociraptor). Στην εξαντλητική μελέτη του για τα προβοσκιδωτά (σε δύο ογκώδεις τόμους, 1932 και 1942) ταξινομεί συστηματικά όλα τα είδη και υποείδη που έζησαν κάποτε ή που ζουν τώρα στη Γη, τα κατατάσσει με βάση ευρήματα οστών (κρανία, μηρούς, χαυλιόδοντες, οδοντοστοιχίες, κ.ά), καταγράφει τα ενδιαιτήματά τους σε όλες τις ηπείρους (Αφρική, Ευρασία, Αμερική —και ιδίως στη Μεσόγειο, όπου και παρατηρήθηκαν μορφές νανισμού) και ανασυστήνει υποθετικά την πορεία μετανάστευσης και διασκορπισμού τους σε κάθε σημείο του πλανήτη. 

Proboscidea: a monograph of the discovery, evolution, migration and extinction of the mastodonts and elephants of the world/ by Henry Fairfield Osborn. (New York: American Museum Press, 1942) ΕΙΔ.ΣΥΛΛ.FOLIO 599.67 OSB

Ο μεγαλύτερος σκελετός-απολίθωμα τριχωτού μαμούθ σε όλη τη γη είναι αυτός που έχει ανακαλυφθεί σε αποθέσεις ασφάλτου στο La Brea της Καλιφόρνιας

Η λέξη "Μαμούθ"
Η λέξη μαμούθ στα ελληνικά είναι αντιγραφή του γαλλικού mammouth. Στα αγγλικά είναι mammoth, επηρεασμένη από το ρωσικό mámont (παλαιότερα mámant, από κάποια διάλεκτο της Σιβηρίας). Ο Όσμπορν προτιμά τον όρο Mamontus (ή Archidiskodon), αλλά σήμερα έχει επικρατήσει στην παλαιοντολογία το εκλατινισμένο Mammuthus.

Ενδιαιτήματα και οδοί μετανάστευσης ανά τον πλανήτη

Parelephas trogontherii, ο πρόγονος του τριχωτού μαμούθ

Ο Κρητικός ελέφας νάνος, που σήμερα αναγνωρίζεται ως μαμούθ

Μαμούθ Νάνος στην Κρήτη, της Iωάννας Σουφλέρη 
Μικροσκοπικό μεν, μαμούθ δε! Όπως κατέδειξε η ανάλυση του DNA του, ο νάνος ελέφαντας της Κρήτης δεν ήταν ελέφαντας αλλά μαμούθ. (Το σκίτσο από τον N. Πουλακάκη είναι επανασχεδιασμός σε σκίτσα του κ. M. Δερμιτζάκη, καθηγητή Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.)
«Ο νάνος ελέφαντας που έγινε μαμούθ» θα μπορούσε να είναι ο τίτλος της εντυπωσιακής ερευνητικής προσπάθειας του Πανεπιστημίου της Κρήτης. Αξιοποιώντας γενετικό υλικό που πήραν από απολιθώματα, οι επιστήμονες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο κρητικός νάνος ελέφας ήταν στην πραγματικότητα νάνος μαμούθ.
Να λοιπόν πώς ξαναγράφεται η ιστορία των ελεφαντοειδών, σύμφωνα με τα ευρήματα των Ελλήνων βιολόγων: «H ιστορία των ελεφαντοειδών άρχισε πριν από περίπου 5 εκατομμύρια χρόνια κάπου στην Αφρική. Εκεί «γεννήθηκαν» και οι τρεις διαφορετικές γενεαλογικές γραμμές της οικογένειας των ελεφάντων (Elephantidae). H καθεμιά όμως είχε και διαφορετική πορεία. H πρώτη παρέμεινε στην Αφρική και έδωσε γένεση στον σύγχρονο αφρικανικό ελέφαντα (το γένος Loxodonta). H δεύτερη, σε αντίθεση με την πρώτη, μετανάστευσε μέσω της Αραβίας στην Ασία και από εκεί στην Ευρώπη, δίνοντας γένεση στον σύγχρονο ασιατικό ελέφαντα (το γένος Elephas) και πολλά συγγενικά του είδη, τα όποια έχουν σήμερα εξαφανισθεί. H τρίτη γενεαλογική γραμμή, όπως και η δεύτερη, δεν παρέμεινε στην Αφρική, αλλά μετακινήθηκε μέσω του Μαρόκου και της Ιβηρικής Χερσονήσου στην Ευρώπη και από εκεί στη Σιβηρία και στη Βόρεια Αμερική, δίνοντας γένεση στα περίφημα μαμούθ (το γένος Mammuthus), τα οποία εξαφανίστηκαν ολοκληρωτικά από τη Γη, πριν από 10.000 χρόνια. Αντιπρόσωποι, τόσο των ασιατικών ελεφάντων όσο και των μαμούθ, εποίκησαν τα νησιά της Μεσογείου και νανοποιήθηκαν. Έως σήμερα επικρατούσε η άποψη ότι όλα τα ελεφαντοειδή-νάνοι της Μεσογείου έχουν προέλθει από έναν εξαφανισμένο αντιπρόσωπο, συγγενή του σύγχρονου ασιατικού ελέφαντα. Με άλλα λόγια, όλες οι μορφές-νάνου ανήκουν στο γένος Elephas και έχουν προέλθει από την ομώνυμη γενεαλογική μέσω της Ασίας. Το DNA, όμως, του νάνου προβοσκιδωτού της Κρήτης, προς γενική ομολογουμένως έκπληξη και σε αντίθεση με το DNA της Τήλου και της Κύπρου, ομαδοποιείται όχι με το DNA του γένους Elephas αλλά με μόρια DNA που ανήκουν στα μαμούθ (το είδος Mammuthus meridionalis), ανατρέποντας την καθολικότητα της υπόθεσης και υποδεικνύοντας ότι και τα μαμούθ κολύμπησαν στη Μεσόγειο, εποίκησαν τα νησιά και νανοποιήθηκαν. Συνοψίζοντας τη δική μας πλέον θεωρία, πιστεύουμε ότι τα παλαιά ελεφαντοειδή, όπως αυτά της Κρήτης και πιθανώς της Σαρδηνίας, και κάποιοι αντιπρόσωποι της Σικελίας είναι μαμούθ, ενώ τα πιο νέα σε ηλικία (π.χ. της Τήλου, της Κύπρου) είναι ελέφαντες» υπογραμμίζει ο Νίκος Πουλακάκης.

Πηγή: Το ΒΗΜΑ science 25.11.2008